کلید اتوماتیک یا اتومات، یکی از تجهیزات ضروری در سیستم های آبرسانی منازل و ساختمان ها است. این کلید، وظیفه تنظیم رفتار پمپ آب را دارد و تعیین می کند چه زمانی پمپ، روشن و چه زمانی خاموش شود به همین دلیل به آن کلید اتوماتیک پمپ آب نیز می گویند.

در بازار تاسیسات ایران معمولاً منظور از واژه هایی نظیر اتومات پمپ آب، کلید اتومات و کلید اتوماتیک پمپ آب، کلید اتوماتیک مکانیکی یا همان پریشر سویچ است. از طرف دیگر به کلید اتومات دیجیتال، ست کنترل یا کلگی دیجیتال نیز می گویند که اگر چه این کلید نیز وظیفه تنظیم رفتار پمپ آب را دارد ولی با نوع مکانیکی کاملاً متفاوت است.

 در این مقاله ابتدا دلایل استفاده از کلید اتومات را بیان خواهیم کرد و سپس عنوان می کنیم چه زمانی می توانید از کلید اتومات دیجیتال و چه زمانی از کلید اتومات مکانیکی استفاده نمایید.

ضرورت استفاده از کلید اتومات

این که پمپ چه زمانی و با چه فشاری روشن شود و همچنین تا چه سطحی باید فشار تنظیم شود و مسائلی ازین دست، سبب می شود که پمپ عملاً به تنهایی کارکرد نداشته باشد. به عبارت دیگر استفاده از پمپ بدون کلید اتومات بی فایده بوده و در کوتاه مدت سبب سوختن پمپ آب خواهد شد. بنابراین به وسیله ای که رفتار پمپ را تنظیم کند نیاز ضروری وجود دارد.  وظیفه اصلی کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) و  کلید اتومات مکانیکی پمپ آب، هر دو تنظیم رفتار پمپ آب است. ولی این دو کلید با یکدیگر تفاوت هایی دارند و نمی توانند به جای یکدیگر مورد استفاده قرار گیرند.

برای مطالعه بیشتر در خصوص انواع کلید اتومات مکانیکی پیشنهاد می کنیم مقاله کلید اتومات مکانیکی فشار آب را مطالعه نمایید. در ادامه ابتدا کلید اتومات دیجیتال یا همان ست کنترل را معرفی کرده و سپس کلید اتومات مکانیکی و در انتها مشخص خواهیم کرد در چه کاربردهایی از کدام یک می توان استفاده کرد.

کلید اتوماتیک دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) یا Flow control

نکته اول در خصوص کلید دیجیتال پمپ آب یا ست کنترل این است که بدانیم این وسیله نیز نوعی کلید اتومات است و از آن به عنوان کلید اتومات دیجیتال یاد می شود.

 کلید اتومات دیجیتال زمانی در سیستم ابرسانی کارکرد می یابد که آب از یک فشار ابتدایی حداقلی برخوردار باشد. عمدتاً و به طور استاندارد گفته می شود که آب بایستی دست کم نیم بار (bar) فشار داشته باشد. دلیل این امر نیز به طرز عملکرد کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) مربوط می شود. در کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) از یک فلوسوئیچ استفاده می شود که با جریان آب به کار افتاده و سبب فعال شدن کلید می شود. به همین دلیل نیز پس از بستن شیرهای مصرفی آب، در زمانی حدود 8 تا 10 ثانیه که جریان آب به صفر می رسد، فلوسوئیچ نیز از حرکت ایستاده و در نتیجه کلید اتومات دیجیتال نیز خاموش می شود.

 در برخی از کلیدهای اتومات دیجیتال مثل پنتاکس برای شروع عملکرد به عامل دیگری نیز نیاز است و آن رسیدن به مقدار فشار تنظیم شده است. توضیح آنکه اگر آب ورودی شبکه آب شهری مثلا در ساعاتی از روز از فشار 2 بار برخوردار است و از نظر مصرف کننده همین مقدار فشار برای تامین نیاز کافی باشد، بنابراین دیگر نبایستی پمپ آب فعال شود، برای همین می توان برخی کلیدهای دیجیتال پمپ آب نظیر پنتاکس را به گونه ای تنظیم کرد که در زمان افت فشار مثلا فشار 1 بار روشن شوند. بنابراین در این موارد دو شرط برای روشن شدن ضروری است:

• برخورداری از فشار اولیه نیم بار
• رسیدن فشار آب به فشار تنظیم شده

در چه مواردی می توان از کلید اتومات دیجیتال استفاده کرد؟

نکته بسیار مهم در خصوص کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) این است که در ساختمان های چند طبقه کارایی ندارد و فقط برای خانه های ویلایی و نهایتاً دو طبقه قابل استفاده است.

مثلا یک ساختمان متوسط در شهر تهران که بین سه تا 5 طبقه می باشد (با لحاظ کردن پارکینگ)، از ارتفاع متوسط 12 تا 17 متری برخوردار است. به ازای هر 10 متر نیز 1 بار از فشار آب کاسته می شود. در واقع فشار یک بار صرف غلبه بر نیروی گرانش زمین در حدود 10 متر می شود.  بنابراین رسیدن آب به ارتفاع 14 متری (مثلا طبقه چهارم یک ساختمان) نیازمند صرف حدود 1.5 بار می باشد.

در تصویر فوق پمپ آب و ست کنترل و یک عدد مخزن آسانرو نصب شده اند. این سیستم می تواند آب مورد نیاز یک واحد مسکونی را تامین نماید. برای مشاهده سایر مخازن آسانرو طبرستان و پلاستونیک می توانید اینجا را کلیک نمایید.

همانطور که گفته شد برای فعال شدن اولیه کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) نیز به فشار دست کم نیم بار نیاز است. به این ترتیب برای رفع مصرف مصرف کننده در طبقه چهارم آب باید دست کم 2 بار فشار اولیه داشته باشد تا کلید اتومات دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) فعال شده و پمپ را روشن کند. همچنین معمولا توصیه می شود که مقداری محدود یا جزئی مثلا 0.3 بار را احتیاط در نظر بگیرید. یعنی در محاسبه خودتان مجموع فشار مورد نیاز را به اضافه 0.3 نمائید تا در مواقع خاص دچار مشکل نشوید.

فشار آب تهران در تابستان 1.5 بار و گاها کمتر از این مقدار می باشد. طبق محاسبات فوق این عدد به این معنا است که عملا هیچ آبی به طبقات سوم و بالاتر نمی رسد (همانگونه بسیاری از هموطنان عزیز از این مشکل رنج می برند) بنابراین با رسیدن فشار آب به صفر و یا کمتر از نیم بار عملا کلید دیجیتال و متعاقب آن پمپ نیز روشن نخواهد شد.

بهترین نشانه برای فهم این نکته این است که زمانی که شیرآب را باز می کنید باید آب از آن خارج شود (حتی با فشار کم مثل جریان خروج آب از سماور)  ولی در زمانی که هیچ آبی خارج نمی شود، یعنی فشار صفر است. بنابراین جائی که با بازشدن شیر، آب خارج نمی شود کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) کارکردی ندارد.

 کلید اتومات مکانیکی پمپ آب یا pressure switch

نوع دیگر کلید اتومات که در سیستم آبرسانی کارکرد دارد، کلید اتومات مکانیکی پمپ آب است. این کلید معمولاً در کنار منبع تحت فشار مورد استفاده قرار می گیرد. از این کلید علاوه بر خانه های ویلایی و تک واحدی می توان برای ساختمان های چند طبقه نیز استفاده کرد. از اینرو محدودیت کلید های اتومات دیجیتال را ندارد.

طرز عملکرد کلید اتومات مکانیکی پمپ آب در عملکرد دو پیچ آن تعریف می شود. یک پیچ (یعنی پیچ بزرگتر و اصلی) وظیفه دارد که فشار پایه را تعریف کند. اما پیچ دیگر وظیفه دارد که دامنه حرکتی پمپ پس از روشن شدن را معین کند.

برای مثال فرض کنید که فشار اولیه یا فشار پایه را 1.5 بار تعریف کرده اید. این امر به این معنی است که زمانی که فشارآب به 1.5 بار یا کمتر از آن رسید، کلید اتومات پمپ را روشن می کند. بنابراین پیچ بزرگتر با تعریف فشار پایه ( برای مثال 1.5 بار نقطه شروع را تعریف می کند.)

تصور کنید که نیاز آب شما در ساختمان نهایتا فشار 3.5 بار است و اوج مصرف خودتان را با فشار حداکثر 3.5 باری تعریف می کنید. توجه داشته باشید که بالابودن فشار نیز می تواند به لوله ها آسیب وارد سازد. برهمین اساس می خواهید که فشار بیش از 2 بار نسبت به نقطه فشار اولیه افزایش پیدا نکند. بنابراین یک دامنه حرکتی تعریف می نمائید که در صورت رسیدن به کف آن یعنی 1.5 بار پمپ روشن شود و در صورت افزایش فشار به مثلا 3.5 بار پمپ خاموش شود. بدین ترتیب پیچ کوچکتر برای تعریف دامنه حرکتی و یا دامنه عملکرد پمپ کاربرد دارد. این دامنه به طور متوسط حدود 2 بار است.

معمولا از کلید اتومات مکانیکی پمپ آب در یک سیستم چندوجهی استفاده می شود. این سیستم شامل قطعات زیر است:

• مخزن ذخیره آب
• پمپ آب (وظیفه پمپاژ اّب)
• کلید اتومات (تنظیم عملکرد پمپ)
• مخزن تحت فشار
• گیج فشار سنج
• شیر یکطرفه

همه ابعاد این سیستم از طریق یک پنج راهی به هم متصل می شوند. گیج فشار سنج ( برای اطلاع بیشتر به مقاله اندازه گیری فشار اب منزل مراجعه کنید) وظیفه دارد که فشار آب را به صورت مستمر مورد اندازه گیری و ارزیابی قرار دهد. برمبنای اطلاعات گیج فشار، کلید اتومات مکانیکی پمپ آب دستورات لازم را به پمپ اعلام می کند. پمپ وظیفه دارد که در دامنه حرکتی که کلیداتومات تعریف می کند، فعالیت کند.

 مخزن تحت فشار یا مخزن انبساط بسته وظیفه دارد که با یک فشار حداقلی مقدار آب موجود در خود را برای مصارف خاص ذخیره و سپس تخلیه نماید. بدین ترتیب هنگامی که شیر آب جهت مصرف کمی باز می شود، ابتدا مخزن تحت فشار فعال شده و با روانه سازی اّب درون خود به جریان آب یک میزان فشار را تامین می کند. اگر موجودی آب مخزن تحت فشار پایان یابد، فشار آب موجود در شبکه آبرسانی نیز کاهش یافته و بر آن مبنا کلید اتومات مکانیکی پمپ آب، دستور روشن شدن پمپ را صادر می کند.

نصب منبع تحت فشار یا منبع انبساط بسته موجب می شود تا روشن و خاموش شدن های بی مورد پمپ آب به شدت کاهش یابد تا طول عمر پمپ آب افزایش یابد

برای مطالعه بیشتر در خصوص نقش مخزن تحت فشار و انواع آن می توانید مقاله منبع تحت فشار چیست و چه کاربردی دارد؟ را مطالعه نمایید. برای خرید منبع تحت فشار نیز می توانید به فروشگاه مخزن آب دات کام مراجعه نمایید.

بخش آخر این اجزاء نیز مخزن اصلی آب می باشد که آب در این مخزن، در زمان هایی که مصرف آب کم است انباشت شده و هنگامی که پمپ شروع به فعالیت می کند، آب مورد نیاز خود را از مخزن تامین می کند. حجم مورد نیاز مخزن آب ساختمان به ازای هر واحد طبق استاندارد های آبفا 250 لیتر به ازای هر واحد در نظر گرفته می شود. به عنوان مثال برای یک ساختمان 8 واحدی یک مخزن 2000 لیتری نیاز است.

کلید اتوماتیک دیجیتال (ست کنترل) یا کلید اتومات مکانیکی; کدام یک مناسب شما است؟

• کلید اتومات مکانیکی یا همان پریشر سوپیچ پمپ آب از نظر عملکرد و ارتفاع دچار هیچ محدودیتی نیست و برای ساختمان های چند طبقه نیز قابل استفاده است .این امر به این معناست که برای رفع نیاز آبی هر ساختمانی با هر ارتفاعی می توان از کلید اتومات مکانیکی پمپ آب استفاده کرد.
• همچنین کلید اتومات مکانیکی پمپ آب هیچ محدودیت فشاری ندارد. این امر به این معناست که در مقایسه با کلید اتومات دیجیتال که نیازمند یک فشار اولیه بودند، کلید مکانیکی نیازی به فشار اولیه ندارد.
• همچنین در سیستم مبتنی بر کلید اتومات مکانیکی پمپ آب به این دلیل که معمولا پمپ به صورت یکسره عمل نمی کند، گرچه فشار آب دچار نوسان می شود ولی از سوختن و خرابی مکرر پمپ نیز جلوگیری می شود. این در حالی است که گرچه روشن بودن دائمی پمپ در سیستم کلید اتومات دیجیتالی سبب کاهش نوسان آب می شود ولی منجر به خرابی پمپ و بلبرینگهای آن می گردد.
• در مناطق شهری مخصوصا در فصول گرم سال و همچنین در مقاطع متفاوت روز با افت فشار مقطعی و موقتی مواجه هستیم. در این شرایط که ناشی از کمبود آب در شبکه آب شهری است، فشار آب شدیدا کاهش می یابد. در چنین حالتی کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) هیچ کارکردی ندارد. بر همین اساس توصیه می شود از کلید اتومات مکانیکی پمپ آب استفاده می شود.
• بر مبنای آنچه گفته شد سیستم مبتنی بر کلید اتومات مکانیکی پمپ آب گرچه ممکن است به دلیل استفاده از منبع تحت فشار، فشار سنج و 5 راهی نسبت به کلید دیجیتال پمپ آب (ست کنترل) هزینه بیشتری طلب می کند اما در مناطقی چون شهر تهران تنها راه حل واقعی برای مشکل افت فشار آب و افزایش طول عمر پمپ آب می باشد.
• کلید اتومات دیجیتال یا همان ست کنترل فقط برای خانه های ویلایی و نهایتاً دو طبقه قابل استفاده است و نمی توان در کنار آن از منبع تحت فشار استفاده کرد.