ایده حفر و احداث قنات در ایران شاید به دلیل فلاتهای عمدتا آهکی و غار خیزش باشد. این غارها توسط جریان آب با منشا بارش برف و باران به صورت طبیعی حفر می شدند . آب جاری داخل آنها ، در مناطقی داخل کوهپایه یا دشتها ، از زمین خارج می شده اند، احتمالا این عوارض ظبیعی ، الهام بخش حفر قنات یا غاری زیر زمینی برای انتقال آب بوده اند. پس از آب شدن یخچالهای فلات ایران، خیلی از این غارها که خشک یا نیمه خشک شده بودند به قدری بزرگ بوده اند که مردمان محلی می توانستند داخل آنها شده و به جستجو و کنجکاوی بپردازند. برخی از غارها یا رودخانه های زیر زمینی نیز به دلیل دخالت زارعین و کشاورزان برای انحراف آب به سمت مزارع ، خشک شده اند. مانند مسیر باستانی رودخانه تجن در ساری که قریب به 6 تا 12 کیلومتر را در زیر زمین طی می کرده است. در زمان حمله اسکندر به ایران و عبور از جلگه مازندران یا طبرستان طبق گزارش مورخین همراه او ، به این مساله بدون اشاره دقیق به نام رود پرداخته شده است. ولی جالب است که نامهایی که مردم بر این غارها نهاده اند هنور زنده اند. مثلا هر کجا در مازندران و گلستان و گیلان و حتی فلات جنوبی البرز مانند تهران در نام منطقه پیشوند “دار یا داری” یا “خانی” وجود دارد ، بسیار محتمل است در نزدیکی آن مکان غاری قرار داشته باشد.
ایران جزو معدود کشورهایی است که پیشینه سیستم ذخیره سازی و آبرسانی شهری اش به بیش از 1000 سال می رسد. ایرانیان باستان به تخمین تاریخ نویسان حدود 3000 سال پیش اولین سیستم آبرسانی شهری یعنی قنات ها را اختراع کردند و سپس این سیستم در کشور های دیگر نیز رواج یافت؛ به طوری که امروزه ردپای استفاده از قنات ها در مناطق وسیعی از خاورمیانه، شمال آفریقا، جنوب آسیا و همچنین اسپانیا دیده می شود. قنات ها شاهکارهای مهندسی هستند که برای بیش از دو هزار سال اصلی ترین سیستم مدیریت آب در ایران بوده اند، اگرچه حتی امروزه نیز در برخی از مناطق بیابانی ایران و دیگر کشورها که با مشکل کم آبی روبرو هستند، مورد استفاده قرار می گیرند. پولیبیوس یونانی در قرن دوم پیش از میلاد قناتی را در یکی از صحراهای ایران توصیف کرده و ایرانیان را صاحب فنونی دانسته که به صورت مرموزی آب را به سطح زمین می رسانند. ویتروویوس رومی نیز در کتاب خود ساخت قنات را از نظر تکنیکی توضیح داده است. در این مقاله ما قنات ها را از جنبه های مختلف بررسی می کنیم.
