رعایت نکات ایمنی ذخیره سازی مواد شیمیایی در مخازن فلزی و پلی اتیلنی در محیط کار از اهمیت بالایی برخوردار است چرا که تفاوت میان یک محیط کار ایمن را با وقوع فاجعه های مالی و جانی رقم می زند. متاسفانه موضوع ایمنی ذخیره سازی مواد شیمیایی در ایران بر خلاف بسیاری از کشورها همچنان از اهمیت بالایی برخوردار نیست و هر ساله هزینه های جانی و مالی بسیاری به بار می آورند.
مطالعه دقیق این صفحه را به تمامی صاحبان مشاغل صنعتی و مسئولان ذخیره سازی در محیط کار پیشنهاد می دهیم. در این نوشته تمامی مراحل لازم برای ذخیره سازی اصولی و ایمن اسید و مواد شیمیایی از قدم اول تا آخر به ساده ترین شکل بیا شده است .
1 – انتخاب مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی
انتخاب مخزن ذخیره سازی مواد شمیایی مناسب اولین قدم در تامین ایمنی ذخیره سازی اسید و مواد شیمیایی است که باید با توجه به ماده ذخیره شده انجام شود ؛ جنس بدنه و همچنین ضخامت دیواره های مخزن اهمیت بالایی دارد .
انواع مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی و اسید ها
مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی استیل ضد زنگ
مخزن اسید استیل ضد زنگ که با نام استینلس استیل ( Stainless Steel ) نیز شناخته می شود یکی از متداول ترین مخزن های اسید است که از دوام بالایی برخوردار است .
مخزن اسید استیل ضد زنگ بزرگترین عیب مخازن فلزی یعنی خوردگی و زنگ زدگی بر اثر تماس با مواد شیمیایی را توانسته از بین ببرد که این ویژگی در کنار طول عمر بالای این مخازن از آن گزینه ای ایده آل ساخته است . تنها مشکلی که می توان از مخزن استینلس استیل گرفت سنگینی وزن آن و مهم تر قیمت بسیار بالای آن است . هزینه سنگین و چند برابری مخزن اسید استیل نسبت به دیگر گزینه ها باعث شده است تا در شرایط سخت اقتصادی تهیه آن کمی مشکل باشد .
مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی پلی اتیلنی
مخزن اسید پلی اتیلنی به خاطر خصوصیت ضد خورندگی پلی اتیلن و طول عمر بالا در سال های اخیر به یکی از بهترین مخازن اسید در بازار های جهانی تبدیل شده است.
همچنین قیمت مناسب و اقتصادی مخزن اسید پلی اتیلنی در کنار پایین بودن هزینه های نصب، حمل و تعمیر این گزینه را در بازار داخلی نیز محبوب کرده است .
پلی اتیلن به طور ذاتی خنثی است و با اسید ها یا مواد شیمیایی خورنده ( Corrosive ) به هیچ عنوان واکنش نمی دهد و از ایمنی بالایی برخوردار است . نکته قابل توجه دیگر امکان استفاده از میکسر در برخی از مخازن اسید پلی اتیلنی است . برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص و آشنایی با انواع مخزن اسید پلی اتیلنی صفحه ” مخزن اسید ” را ببینید .
مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی گالوانیزه
مخزن اسید گالوانیزه یکی دیگر از انواع مخزن نگهداری مواد شیمیایی است که خصوصا در گذشته برای ذخیره مواد شیمیایی با غلظت پایین استفاده می شد . امروزه نیز این محصول به طور محدود برای این مصرف استفاده می شود .
مخزن گالوانیزه به سرعت با مواد شیمیایی و اسید ها واکنش می دهد و مشکلاتی مانند خوردگی، زنگ زدگی و پارگی برای بدنه مخزن پیش می آید . در واقع امکان تماس مستقیم ماده شیمیایی با بدنه فلزی مخزن وجود ندارد و به همین خاطر سطح داخلی با عایق هایی مانند عایق پلیمری پوشانده می شود که ترمیم دوره ای آن ها هزینه و انرژی بر است .
مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی پلی پروپیلن
پلی پروپیلن یکی دیگر از مواد پلیمری است که خاصیت ضد خورندگی دارد و برای ذخیره مواد شیمیایی کاربرد دارد. این محصول شباهت زیادی با مخزن اسید پلی اتیلنی دارد که پیش تر در صفحه ” مخزن پلی اتیلن و پلی پروپیلن چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟ ” به مقایسه کامل این دو محصول پرداخته ایم.
2 – ساخت فوندانسیون مخزن
ساخت اصولی فوندانسیون یا همان زیرسازی مخزن که معمولا به شکل پایه و یا سکو ساخته می شود هم ایمنی و هم دوام مخزن را افزایش می دهد.
فراموش نکنیم که اگرچه خود مخزن پلی اتیلنی مخزنی سبک به حساب می آید اما هنگامی که مخزن را با 2 هزار ، 5 هزار یا 10 هزار لیتر اسید پر کنیم دیگر وزن مخزن پایین نیست و زیرسازی محل نصب باید به گونه ای باشد که از پس تحمل این وزن و فشار بالا بر بیاید .
3 – جلوگیری از نشت اسید در محیط کار
همیشه امکان نشتی و یا حتی بدتر از آن ترکیدگی مخزن بنابر دلایل گوناگون از جمله خطاهای انسانی وجود دارد اما می توان با تعبیه حوضچه اسید یا استفاده از مخزن تو در تو در اطراف مخزن از آسیب رساندن اسید به دیگر کارکنان و همچنین دیگر تجهیزات جلوگیری کرد.
تعبیه حوضچه اسید
حوضچه اسید در اطراف مخزن تعبیه می شود و آن را به طور کامل احاطه می کند . نکته مهم در ساخت حوضچه اسید اندازه گیری و پیاده سازی دقیق ابعاد است . حوضچه اسید معمولا به شکل دایره یا مستطیل است که بسته به شکل قطر و یا طول حوضچه و همچنین عمق آن باید به نحوی باشد که بتواند تمام محتویات مخزن را در خود جای دهد بدون آن که قطره ای اسید از آن سر ریز شود.
استفاده از مخزن تو در تو
یکی دیگر از روش های مهار کردن اسید در صورت ترکیدگی یا نشتی مخزن اول، استفاده از مخزن تو در تو است . در این روش از دو مخزن استفاده می شود به شکلی که مخزن اول داخل مخزن دوم قرار داده می شود.
همانطور که مشخص است اسید و مواد شیمیایی خورنده در مخزن اول یعنی مخزن کوچکتر ذخیره می شوند اگر مشکلی برای مخزن اول پیش بیاید محتویات آن داخل مخزن دوم ریخته می شود و از پخش شدن آن در محیط کار جلوگیری می شود.
برای این منظور مخزن دوم باید بزرگتر باشد پس در این حالت نیز محاسبات خود را به نحوی انجام دهید که مخزن دوم ظرفیت کافی برای ذخیره تمام محتویات مخزن اول را داشته باشد .
💡 پیشنهاد تیم فنی مجموعه مخزن آب دات کام استفاده همزمان از هر 2 روش تعبیه حوضچه اسید و استفاده از مخزن تو در تو است . در این روش 2 مخزن تو در تو در میان حوضچه اسید قرار داده می شوند تا خیالتان از هر بابت راحت باشد .
4 – انتخاب اتصالات مناسب
اتصالات یا همان فیتینگ های مخزن در انواع و اندازه های مختلفی تولید می شوند و شما باید با توجه به ماده ای که قصد ذخیره سازی اش را دارید، اتصالات مناسب را انتخاب کنید .
برای مثال فیتینگ برنجی برای مخازن آب یا هر نوع ماده غیر خورنده دیگری مناسب است اما اسید ها و دیگر مواد شیمیایی خورنده باعث زنگ زدگی و در نهایت خوردگی فیتینگ برنجی می شوند که نشتی مخزن را در پی دارد. بنابراین اگر قصد ذخیره سازی اسید و مواد شیمیایی را داشتید حتما از فیتینگی که خاصیت ضد خورندگی داشته باشد مانند فیتینگ پلی اتیلنی استفاده کنید .
5 – تهیه برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی ( MSDS )
برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی را می توان دفترچه دستورالعمل یک ماده شمیایی دانست که مصرف کننده را از اطلاعات کلی درباره ماهیت ماده شیمیایی، خطرات و همچنین راه های کنترل خطرات آن مطلع می سازد .
هنگام خرید هرگونه اسید یا ماده شیمیایی تولید کننده و یا وارد کننده آن موظف است تا برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی ( MSDS ) را نیز در اختیار خریدار قرار دهد و اطلاعات داده شده باید هنگام ذخیره سازی مواد شیمیایی مورد توجه قرار بگیرند .
6 – لیبل گذاری مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی
مطالعه برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی منجر به شناخت خطرات احتمالی ماده شمیایی که قصد ذخیره سازی اش را داشته باشید می شود و در مرحله بعد باید لیبل یا همان برچسب خطر بالقوه ماده ( مانند ماده مشتعل ) را به همراه هر مورد دیگری که دانستن آن برای کارکنان ضروری است بر روی بدنه مخزن بزنید .
7 – جداسازی مخزن های مواد شیمیایی
هدف از جداسازی مخزن های ذخیره سازی مواد شیمیایی از یک دیگر بر اساس طبقه بندی ذکر شده در برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی (MSDS)، جلوگیری از واکنش دادن مواد گوناگون با یکدیگر است.
برای مثال مواد شیمیایی اکسید کننده و قابل انفجار باید حتما با فاصله استاندارد از مواد اشتعال پذیر ذخیره شوند . و یا در مورد مواد خورنده، اسید ها و باز ها نیز باید با فاصله ذخیره شوند چرا که در صورت نشتی با یکدیگر واکنش داده و حادثه را وخیم تر می کنند.
⚠ تا به اینجا مراحل انتخاب مخزن، آماده سازی فضای نصب و همچنین نصب اتصالات و برچسب های هشدار دهنده بر روی مخزن را پشت سر گذاشتیم . در مرحله بعد دیگر به تجهیزات نمی پردازیم بلکه نوبت به موضوع آماده سازی و تعلیم نیروی انسانی یعنی کارکنانی که با مخازن اسید در ارتباط هستند رسیده است . در این بخش همچنین لوازم مورد نیاز برای حفاظت از کارکنان را بررسی می کنیم .
8 – آموزش نیروی انسانی
تمام کارکنانی که با اسید و مواد شیمیایی خطرناک و مخزن ذخیره کننده در تماس هستند باید آگاهی کامل از ماهیت ماده ذخیره شده، ویژگی ها و همچنین خطرات احتمالی آن داشته باشند .
در هر مجموعه طبیعتا متخصصان بیشتر از باقی کارکنان با مخزن اسید در تماس هستند که نگرانی از بابت آگاهی آنان وجود ندارد. اما اگر امکان منع دیگر افراد از ورود به محوطه مخزن اسید وجود ندارد ، حتما باید روند آموزش نیروی انسانی به طور کامل طی شود . دلیل آموزش نیروی انسانی این است که در صورت وقوع حادثه مثل نشت اسید به خارج از مخزن تمامی کارکنان از خطرات آن اطلاع داشته باشد و به طور صحیح با این حادثه مقابله کنند .
9 – تهیه وسایل ایمنی فردی
وسایل ایمنی فردی که شامل دستکش برای حفاظت از پوست دست، لباس سرتاسری و کفش مخصوص برای حفاظت از بدن، عینک ایمنی برای حفاظت از چشم ها و ماسک برای حفاظت از دستگاه تنفسی می شود نقش مهمی در حفظ ایمنی کارکنان دارد .
10 – آمادگی برای وقوع حادثه
حتی با رعایت تمامی نکات ایمنی نیز امکان وقوع حادثه در محیط ذخیره سازی مواد شیمیایی و اسید ها وجود دارد و به همین خاطر است که باید از آمادگی کامل برای وقوع حادثه برخوردار بود . وجود جعبه کمک های اولیه، کپسول آتش نشانی و همچنین آگاهی بخشی به پرسنل میزان آمادگی در زمان وقوع حادثه را افزایش می دهد .
💯✔ اگر مراحل را به خوبی دنبال کرده باشید تا به اینجا مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی و اسید ها به همراه تجهیزات لازم نصب شده اند و از طرف دیگر کارکنان مجموعه هم با لوازم ایمنی تجهیز شده اند و هم آموزش های اولیه در مورد کار با ماده ذخیره شده را دریافت کرده اند .
قسمت بعدی نوشته شامل کار هایی است که حفظ ایمنی مخزن و کیفیت ماده شیمیایی ذخیره شده را در طولانی مدت تضمین می کند .
11 – کنترل دما و رطوبت
برای ذخیره ایمن بسیاری از اسید ها و مواد شیمیایی نیاز است دما و رطوبت محیط کنترل شود تا ماده ذخیره شده دچار تغییرات ناخواسته نشود .
بالا رفتن دمای اسید ذخیره شده می تواند باعث ایجاد برخی واکنش های شیمیایی در ماده شود که هم خلوص ماده را دستخوش تغییر می کند و هم حادثه آفرین است . از طرف دیگر برخی مواد شیمایی حساسیت بالایی نسبت به رطوبت دارند به شکلی که رطوبت محیط را جذب می کنند. در این حالت نیز امکان هیدرولیز ماده وجود دارد که آن را از حالت اولیه خارج می کند .
اگر در طول ذخیره سازی مواد شیمیایی نیاز به حفظ دمای محتویات مخزن دارید می توانید از انواع روش های عایق بندی مخزن ، البته به شرط سازگاری با کاربری مد نظرتان استفاده کنید .
12 – تهویه هوا
بسیاری از انواع اسید و مواد شیمیایی گاز یا بخار های سمی ساطع می کنند که می تواند به سیستم تنفسی انسان خصوصا در طولانی مدت آسیب های جبران ناپذیری وارد کند؛ اما تهویه هوا مناسب می تواند از کارکنان در مقابل این دست آسیب ها حفاظت کند.
ایجاد تهویه هوا مناسب شاید در قدم اول خیلی مهم به نظر نیاید اما واقعیت این است که با هزینه ناچیز می توان سلامت کارکنان را تضمین کرد .
13 – بازرسی دوره ای
بازرسی های دوره ای از مخزن و همچنین ماده شیمیایی ذخیره شده در مخزن به شما این امکان را می دهد تا نشانه های اولیه معیوب شدن مخزن یا تغییرات منفی در ماده ذخیره شده را به موقع شناسایی کنید.
پس از شناسایی به موقع این نشانه ها می توانید اقدام به رفع آن ها کرده و از بروز حادثه جلوگیری کند . بالاخره همانطور که همیشه شنیده ایم پیشگیری بهتر از درمان است .
بازرسی مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی
بدنه مخزن را به طور کمل بررسی کنید تا از عدم وجود شکاف، پارگی و سوراخ های هر چند ریز در دیواره آن مطمئن شوید . یکی دیگر از محل هایی که باید بررسی کنید قسمت اتصالات است چرا که امکان نشتی از نقاط نصب اتصالات ورودی و خروجی وجود دارد . اطراف کف مخزن را نیز برای پیدا کردن نشانه های خیس بودن بررسی کنید چون در صورت نشتی دادن مخزن اطراف مخزن خیس می شود .
بازرسی ماده شیمیایی ذخیره شده
وقتی صحبت از ذخیره سازی مواد شیمیایی و اسید باشد تنها بررسی مخزن کافی نیست چرا که جدا از مخزن، خود ماده ذخیره شده نیز ممکن است بر اثر عواملی همچون جذب رطوبت یا دمای محیط تغییر کند. هر چه زودتر متوجه این تغییرات بشوید بهتر است . جدا از نمونه برداری و تست آن در آزمایشگاه برسی های چشمی نیز می توانند موثر باشند .
- آیا ماده شیمیایی ذخیره شده تغییر رنگ داده است ؟
- آیا اسید ذخیره شده بیش از حد کدر شده است ؟
- آیا قسمتی از ماده شیمیایی ذخیره شده از جامد به مایع و یا از مایع به جامد تبدیل شده است ؟
انواع مخزن اسید پلی اتیلنی | مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی
مخزن اسید تقویت شده ( HDPE ) و مخزن اسید کراس لینک ( XLPE ) از انواع مخزن اسید یا مخزن ذخیره سازی مواد شیمیایی پلی اتیلنی به حساب می آیند که هر یک برای ذخیره برخی اسید ها مناسب بوده و کاربری مشخص و متفاوتی دارند .
مخزن اسید تقویت شده از پلی اتیلن سنگین یا همان پلی اتیلن با چگالی بالا تولید می شود و برای ذخیره طیف گسترده ای از اسید و مواد شیمیایی مناسب است . مخزن اسید کراس لینک از پلی اتیلن شبکه ای یا همان پلی اتیلن کراس لینک تولید می شود که زنجیره های پلیمری آن پیوند عرضی داشته و محکم ترند . با مخزن اسید کراس لینک می توان از میکسر استفاده کرد و همچنین اسید را با دمای بالاتری ذخیره کرد .