آب مصرفی چه برای آشامیدن باشد چه برای فراوری و یا شستشوی مواد غذایی باید دارای استانداردها و ویژگی هایی باشد .به عنوان مثال آب مصرفی در روند فرآوری آبزیان، شست و شوی غذاهای دریایی مانند ماهی و میگو، و حتی ساخت یخ مورد نیاز برای تازه نگه داشتن آن ها باید استاندارد های آب آشامیدنی سالم را داشته باشد. دلیل این امر هم روشن است؛ استفاده از آب ناسالم در هر کدام از این مراحل منجر به ایجاد پاتوژن های بیماری زا در محصول غذایی شده و در نهایت سلامت مصرف کننده نهایی را به خطر می اندازد. در این مقاله به معرفی آب سالم خواهیم پرداخت و سپس استاندارد ها و تست های متداول برای بررسی سالم بودن آب را بیان می کنیم.
سازمان بهداشت جهانی (به اختصار: WHO) دستورالعملی در رابطه با کیفیت آب آشامیدنی را در 3 بخش منتشر کرده است؛
بخش اول: معیار های آب آشامیدنی سالم
بخش دوم: تشریح آلودگی های آب آشامیدنی
بخش سوم: اطلاعاتی در رابطه با مدیریت کردن منابع آب در جوامع کوچک روستایی
البته پیروی کامل از استاندارد های سخت و انعطاف ناپذیر در تمامی نقاط جهان ممکن نیست. بنابراین دستورالعمل منتشر شده شامل طیفی از قوانین است که برای بیش از 60 پارامتر طراحی شده اند. بیشتر کشور ها دستورالعمل و استاندارد های مختص به خود را دارند. علاوه بر این میزان کنترل و یا مداخله کردن مقامات رسمی تنظیمی برای کسب اطمینان از سالم بودن آّب مصرفی مورد استفاده برای این صنایع امکان دارد از محلی به محل دیگر متفاوت باشد.
حالا امکان دارد این سوال پیش بیاید که استاندارد های کیفی آب مصرفی مورد قبول در صنایع شیلاتی نظیر پرورش ماهی و میگو چطور تعریف می شود؟ همچنین مسئولین امر و یا یک تولید کننده در این صنف چطور می تواند از سالم بودن آب مصرفی خود اطمینان حاصل کند؟ تضمین کیفیت آب مصرفی در بنادر، در صورتی که پرورش ماهی با استفاده از آب های ساحلی صورت بگیرد، از قدرت مسئول بندر خارج است و فقط می تواند فعالیت کارمندان را کنترل کرده و صرفا از آلوده تر شدن آب جلوگیری کند.
البته کنترل کیفیت آب مصرفی برای تمیز کردن ماهی و همچنین ساخت یخ مورد نیاز برای نگهداری آن در حیطه وظایف مسئول بندر است. کیفیت آب مصرفی بر اساس استاندارد های وضع شده در هر کشور، در پرورش ماهی در محیط های بسته (مثل حوضچه پرورش ماهی)، باید توسط تولید کننده کنترل و رعایت شود. آب مصرفی باید در فواصل زمانی مشخص آزمایش شود تا در صورت مشخص شدن آلوده بودن منابع آبی، تدابیر لازم برای پاکیزه سازی آن انجام بگیرد.
نمونه برداری و همچنین آنالیز آب مصرفی باید توسط آزمایشگاه هایی که دارای مدرک ISO معتبر هستند، صورت بگیرد. این آزمایشگاه ها نتایج دقیق تری را در اختیار تولید کننده قرار می دهند. دقیق بودن نتایج از این جهت اهمیت بالایی دارد که در صورت وجود کمترین درصد آلودگی در آب، تولید کننده را در سریع ترین زمان ممکن از استاندارد نبودن آب مصرفی مطلع می سازد. اصلاح کیفیت آب در این مقطع (درصد آلودگی پایین) بسیار ساده تر و همچنین ارزانتر است. اما سطح کیفی آب چگونه تعیین می شود؟ برای تعیین سطح کیفی آب از آزمایش های فیزیکی، شیمیایی و باکتریولوژی یا همان میکروب شناسی استفاده می شود.
نشانه های فیزیکی ناسالم بودن آب آشامیدنی
- رنگ
همانطور که میدانید آب در حالت طبیعی کاملا بی رنگ است. کمی رنگ گرفتن آب یا کاملا رنگی بودن آن نشان از وجود مواد معدنی مانند آهن و منگنز و یا گیاهانی چون جلبک و علف در آب دارد. - تیرگی و کدر بودن
تیرگی و یا کدر بودن آب به علت وجود مواد جامد معلق و مواد کلوئیدی در آب است. دلیل وجود این مواد در آب نیز می تواند به خاک ساییده شده طی عملیات لایروبی و یا به میکرو-ارگانیسم ها (ریزجانداران میکروسکوپی) موجود در آب برگردد. - بو و طعم
بو دار و یا طعم دار شدن آب آشامیدنی دلایل بسیاری دارد که در برخی موارد یکی از این دلایل و در برخی موارد دیگری ترکیبی از آن ها باعث پدیدار شدن طعم و بو در آب می شوند. وجود ریزجانداران میکروسکوپی در آب، تجزیه مواد ارگانیک مثل جلبک و علف، پساب های صنعتی مانند آمونیاک، هیدروکربن ها، فنول و … از جمله عوامل موثر در بو دار و طعم دار شدن آب آشامیدنی هستند. حتی کلر که در روش کلرزنی برای ضدعفونی کردن آب استفاده می شود، خود می تواند طعم نامطبوعی به آب آشامیدنی اضافه کند. قابل ذکر است که استفاده از آب طعم دار در پروسه پرورش ماهی باعث بد طعم شدن ماهی و میگو نیز می شود که عملا آن ها را غیرقابل استفاده می سازد.
ما به طور مفصل تر در مقاله ۸ نشانه ناسالم بودن آب لوله کشی شهری در مورد نشانه های ناسالم بودن آب توضیحاتی ارائه داده ایم. این نشانه ها برای بررسی ناسالم بودن آب مصرفی در صنایع شیلاتی و صنعتی مرتبط با مواد غذایی نیز قابل استفاده هستند. اگر چه برای بررسی دقیق تر باید از روش های و آزمایش های شیمیایی برای تععین سطح کیفی آب استفاده کرد ولی همین نشانه های عنوان شده نیز می تواند مفید باشد.
آزمایش های شیمیایی
آزمایش یا تست های شیمیایی رایج برای تعیین سطح کیفی آب آشامیدنی، تست PH و تست B.O.D هستند.
- تست PH
این تست، غلظت یون هیدروژن در آب آشامیدنی را اندازه گیری می کند؛ به بیان ساده تر تست PH اسیدی یا قلیایی بودن آب را مشخص می کند. PH 5 و بالاتر نشان از بیش از حد قلیایی بودن آب و PH 3.5 و یا پایین تر خبر از بیش از حد اسیدی بودن آب می دهد. PH پایین در آب به موثر واقع تر شدن روش های ضدعفونی مانند کلرزنی کمک می کند اما مشکلاتی از قبیل خورندگی و پوسیدگی را به دنبال دارند. سطح PH پایین تر از 4 به طور کلی امکان حیات موجودات را از بین می برد.PH آب آشامیدنی به طور کلی باید بین 6.5 و 8.5 و آب حوضچه پرورش ماهی بین 6 و 9 باشند. - تست O.D
این تست میزان اکسیژن لازم برای تجزیه مواد آلی توسط ریزجانداران میکروسکوپی در آب را اندازه گیری می کند. B.O.D آب هرچقدر بالاتر باشد، به این معناست که اکسیژن کمتری در آب وجود دارد و نشانگر آلودگی آلی آب می باشد.
آزمایش باکتریولوژی
بنابر ملاحظات تکنیکی و اقتصادی، تست های باکتریولوژِی برای شناسایی موجودات ارگانیسم مضر به صورت دوره ای صورت نمی گیرند. علاوه بر این، جواب تست های باکتریولوژی روتین باید همیشه با توجه به شرایط منبع اصلی آب، روش تصفیه و ضدعفونی کردن و همچنین شیوه توزیع آن تجزیه و تحلیل شود. البته پس از شناسایی آلودگی در آب آشامیدنی، تست های باکتریولوژی در فواصل زمانی کوتاه تر و به طور منظم انجام می گیرند. در این مرحله معمولا نمونه برداری از چند نقطه متفاوت صورت می گیرد تا نتیجه تست ها حدالامکان دقیق باشند. هرچه دقت تست انجام شده بیشتر باشد، سریع تر و همچنین راحت تر می توان مشکل آلودگی را حل نمود. تست باکتریولوژی با استفاده از روش های گوناگونی گرفته می شود.
- شناسایی مستقیم پاتوژن ها
اگرچه امروزه با پیشرفت تکنولوژی امکان شناسایی بسیاری از پاتوژن ها در آب وجود دارد، اما انجام این کار نیازمند ایزولاسیون (جداسازی) و همچنین ریزه کاری های بسیار زیاد است که پیچیده، وقت گیر و پرهزینه هستند. بنابر این تست کردن آب برای شناسایی تمامی انواع پاتوژن های میکروبی امکان پذیر نیست. - شناسایی ارگانیسم ها
روش دوم که هم از لحاظ اقتصادی و هم از لحاظ زمان بر بودن منطقی تر است، تست کردن آب برای شناسایی ارگانیسم هایی است که در مدفوع انسان و دیگر موجودات خونگرم یافت می شود. شناسایی این ارگانیسم ها، به عنوان نمونه ای از آلودگی میکروبی، هم به تعیین سطح کیفی آب کمک می کند و هم معیار خوبی برای تعیین میزان تاثیر روش های تصفیه و ضدعفونی کردن آب است. وجود این دست از ارگانیسم ها نشانگر وجود پاتوژن (به خصوص پاتوژن های امعایی مانند Coliform ها) در آب است و عدم وجودشان معمولا به معنای عدم وجود پاتوژن مضر در آب آشامیدنی است. استفاده از این روش برای تعیین سطح کیفی آب در جهان کاملا استاندارد و پذیرفته شده است.
استاندارد های آب آشامیدنی تعریف شده توسط سازمان بهداشت جهانی WHO
| پارامتر | واحد | حد مجاز |
| آلومینیوم | mg Al/l | 0.2 |
| آرسنیک | mg As/l | 0.05 |
| باریوم | mg Ba/l | 0.05 |
| بریلیوم | ug Be/l | 0.2 |
| کادمیم | ug Cd/l | 5.0 |
| کلسیم | mg Ca/l | 200.0 |
| کروم | mg Cr/l | 0.05 |
| مس | mg Cu/l | 1.0 |
| آهن | mg Fe/l | 0.3 |
| سرب | mg Pb/l | 0.01 |
| منیزیم | mg Mg/l | 150.0 |
| منگنز | mg Mn/l | 0.1 |
| جیوه | ug Hg/l | 1.0 |
| سلنیم | mg Se/l | 0.01 |
| سدیم | mg Na/l | 200.0 |
| زینک | mg Zn/l | 5.0 |
| کلراید | mg Cl/l | 250.0 |
| سیانید | mg Cn/l | 0.1 |
| فلورید | mg F/l | 1.5 |
| نیترات | mg NO3/l | 10.0 |
| نیتریت | mg NO2/l | – |
| سولفات | mg SO4/l | 400.0 |
| سولفید | mg H2S/l | 0 |
| کل ددت (DDT)* | ug/l | 1.0 |
| هیدروکربن ها | mg/l | 0.1 |
| پاک کننده آنیونی | mg/l | 0 |
| PH | – | 9.2 |
| کل مواد جامد محلول | mg/l | 1500 |
| سختی کلی | mg/l | 500 |
| قلیایی بودن | mg/l | 500 |
| پارامتر های میکروبیولوژی | ||
| باکتری کلی | Count/ml | 100 |
| باکتری کولی باسیل شکل | Count/100ml | 0 |
| باکتری ایکولای | Count/100ml | 0 |
| باکتری سالمونلا | Count/100ml | 0 |
راهنمای جدول:
*ددت: دی‌کلرو دی‌فنیل تری کلرواتان؛ عامل شیمیایی دفع آفات
ug= میکروگرم؛ بخش در میلیارد
mg= میلی گرم؛ بخش در میلیون
از آنجایی که در بسیاری از کارخانجات و صنایع شیلاتی از مخازن آب و یا وان های صنعتی برای ذخیره سازی استفاده می شود نظافت و تمیزکاری مخازن آب نیز اهمیت زیادی پیدا می کند.
ممکن است در یک کارخانه آب ورودی تمیز و سالم باشد ولی به دلیل شرایط بد نگهداری آب ذخیره شده از آب سالم به آب ناسالم تبدیل شود. به همین دلیل نظافت و ضد عفونی کردن مخزن، منبع یا تانکر آب اهمیت پیدا می کند.
خوشبختانه روش های نظافت و تمیزکاری مخازن آب چندان دشوار نیستند و به راحتی با روش های ساده قابل انجام هستند. اگر می خواهید در این مورد نیز مطالعه نمایید و با ساده ترین روش های ضد عفونی و تمیزکردن مخزن آب آشنا شوید پیشنهاد می کنیم مقاله های ضد عفونی کردن مخزن آب و منبع آب و همچنین روش های نظافت، تمیز کردن و شستشوی مخزن آب را مطالعه نمایید.
درپایان ذکر این نکته ضروری است که تمامی مخازن پلی اتیلن و وان های صنعتی پلی اتیلنی موجود در بازار از لحاظ کیفی و سازگاری با مواد غذایی و خوراکی یکسان نیستند. به همین دلیل کلیه تولیدکنندگان و فعالان صنایع شیلاتی و غذایی باید در هنگام خرید به این موضوع توجه نمایند. اگر به دنبال خرید با کیفیت ترین مخازن آب پلی اتیلن و وان های شیلاتی و صنعتی هستید می توانید از محصولات پلاستونیک استفاده نمایید. این محصولات از مواد اولیه درجه یک تولید شده اند و تمامی استانداردها و پروانه های بهداشتی را دارا هستند. برای مشاهده انواع مخزن آب و وان پلاستیکی می توانید به فروشگاه مخزن آب دات کام مراجعه و یا با شماره 02144548922 تماس حاصل نمایید.
